منبع رایحه عطرها از کجاست؟

به طور کلی عطر، ترکیبی است از چند ماده شیمیایی که بو و رایحه خاصی را ایجاد می‌کند. رایحه موجود در عطرها معمولا از مواد طبیعی و یا مصنوعی به وجود می‌آید. مواد طبیعی سازنده عطرها می‌تواند منشاء حیوانی، گیاهی و معدنی داشته باشد و مواد مصنوعی هم زمانی استفاده می‌شود که نمی‌توان رایحه مورد نظر را از منابع طبیعی استخراج کرد. هزاران هزار ماده وجود دارد که برای تولید عطر، مورد استفاده قرار می‌گیرد و در ما در این مقاله به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

منابع ترکیبات عطرها و مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها

عطرها از چهار دسته یا گروه تشکیل می‌شوند: منابع گیاهی، منابع حیوانی، منابع طبیعی و منابع مصنوعی

منابع گیاهی

گیاهان یکی از بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین منابع تامین مواد عطر در صنعت عطرسازی هستند. هر قسمت از یک گیاه می‌تواند دارای ماده معطر متفاوت و مخصوص به خودش باشد. قسمت‌های مختلف گیاه شامل گل‌، برگ‌، ریشه‌، ساقه‌، دانه، میوه، صمغ و روغن چوب درختان می‌باشد.

گل‌ها

گل‌ها و شکوفه‌ها رایج‌ترین منابع برای استخراج روغن‌های اساسی برای رایحه عطرها هستند. برای این کار از گل‌هایی مانند رز، شمعدانی عطری، پیچ امین الدوله، گل یخ، یاس، اسمانتوس، پلومریا، میموزا (گل ابریشم)، مریم، نرگس، کاسی (از گیاه آکاسیا فارنسیانا استخراج می‌شود) و امبرت استفاده می‌شود. از شبدر، زمانی‌که جوانه‌های گل باز نشده و از گل وانیل هم بعد از گرده افشانی و تبدیل شدن به دانه استفاده می‌شود. غنچه‌های باز نشده میخک صدپر نیز اگرچه به عنوان گل در نظر گرفته نمی‌شود، ولی در عطرسازی کاربرد دارد.

میوه‌ها

میوه‌ها به ندرت در عطرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. علت استفاده کم‌تر از میوه‌ها این است که هنگام استخراج بوی آن‌ها خیلی قوی نیست و در اغلب موارد به سرعت ترکیب می‌شوند. در این میان میوه‌هایی وجود دارند که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. این میوه‌ها شامل لیتسه‌آ کیوببا (litsea cubeba)، ارس یا سرو کوهی و میوه‌هایی که پوست معطری دارند، مانند پرتقال و لیمو می‌باشد.

برگ‌ها و شاخه‌ها

برگ‌ها و شاخه‌های بعضی از گیاهان نیز در عطرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برگ اسطوخودوس، نعنا هندی، مریم گلی، گل بنفشه، رزماری و برگ‌های مرکبات، به اصطلاح باعث ایجاد بوی سبز در عطرها می‌شود.

ریشه‌ها و ساقه‌های زیرزمینی

به طور معمول از قسمت‌های زیرزمینی گیاهان نیز در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود. این قسمت‌ها شامل ریزوم‌های زنبق، ریشه خس خس و ریشه درخت جوز و زنجیل می‌باشد.

دانه‌ها و بذرها

لوبیای تونکا، بذر هویج، گشنیز، زیره، کاکائو، جوز هندی، گشنیز، هل، بادیان رومی یا انیسون از منابع و دانه‌های معمولی هستند که در عطرسازی کاربرد دارند.

صمغ یا رزین

از دیرباز استفاده از صمغ و یا رزین در صنعت عطر و عودسازی رواج داشته است. رزین‌های معطر و ضدعفونی کننده و عطرهای دارای رزین، در اکثر فرهنگ‌ها بعنوان دارو، برای درمان بیماری‌های بی‌شماری استفاده می‌شوند. صمغ‌هایی که بیشتر در صنعت عطرسازی کاربرد دارند، شامل رزین لابدانوم، باریجه، بوته کندر، بلسان پرویی (درخت گل حنا)، صمغ بنزوئین و مر هستند. این صمغ‌ها در فرم‌های طبیعی خود مورد استفاده قرار می‌گیرند، این در حالی است که صمغ کاج و نراد در عطرهای مصنوعی استفاده می‌شوند.

روغن درخت چوب

از آن جایی که روغن و عصاره چوب بعضی از درختان، تامین کننده نت پایه در صنعت عطرسازی است، استفاده از آن‌ها نیز غیر قابل چشم‌پوشی است. درختانی که از چوب آن‌ها در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود شامل عود هندی، چوب صندل، توس یا غان، سرو، ارس، صنوبر، عرعر و کاج هستند.

منابع حیوانی

واژه منابع حیوانی (animalic) در صنعت عطرسازی، به مواد خام آروماتیک و رایحه‌های فانتزی اشاره دارد که برای انسان‌ها یادآور بوی حیوانات است. رایحه‌های حیوانی در صنعت عطرسازی، کاربردهای فراوانی دارند و این رایحه‌ها معمولا از مشک آهو (deer musk)، کاستوریوم (castoreum)، شانه عسل، هایرسیوم (Hyraceum)، عنبر سائل (ambergris) و مشک گربه زباد (civet cats) بدست می‌آیند.

مشک آهو (deer musk)

مشک‌ها دارای مواد معطر هستند و به خاطر ساختار سنگین مولکول‌هایشان، در نت پایه عطرها مورد استفاده قرار می‌گیرند. همپنین مشک یکی از مشهورترین منابع جانوری برای تولید عطر است. مشک آهو در قدیم از نافه آهوی ختن نر آسیایی تهیه می‌شد، ولی امروزه به صورت مصنوعی ساخته می‌شود، تا هم بتوان به مقدار زیاد آن را تولید کرد و هم نیاز به کشتن حیوان نباشد. به علت مسائل زیست محیطی و خطر انقراض گونه آهوی ختن امروزه تمام مشک‌ها با مواد سنتزی تهیه می‌شوند.

تا قرن نوزدهم، مشک طبیعی به طور وسیع در دنیای عطر و ادکلن استفاده می‌شد ولی به تدریج به علت انگیزه‌های اقتصادی و جلوگیری از کشتار حیوانات، مشک مصنوعی جایگزین استفاده از مشک طبیعی شد. در نهایت از سال 1979 به بعد استفاده از مشک طبیعی کاملا ممنوع شد. مشک مصنوعی برای اولین بار توسط Albert Baur و در سال 1888 به‌عنوان مشک نیترو نام‌گذاری شد.

گربه زباد (سیوت) (Civet)

گربه زباد ماده، برای نشانه‌گذاری و تعیین قلمرو خود ماده‌ای روغنی و بد بو از غده‌های نزدیک به اندام تولید مثل خود ترشح می‌کند. این ماده با غلظت بالا که به مشک زباد یا غالیه معروف است، برای انسان چندان خوشایند نیست ولی با چند بار رقیق کردن، به رایحه‌ای مشک مانند و دلپذیر تبدیل می‌شود. این گربه‌ها در هر هفته حدود 4 گرم مشک را در حیات وحش ترشح می‌کنند و این مشک توسط انسان‌ها برای ساخت عطرهای گران قیمت جمع آوری می‌شود. امروزه تعداد بسیار کمی از عطرها دارای مشک واقعی گربه زباد هستند و بسیاری از رایحه‌ها بصورت مصنوعی تولید می‌شوند.

کاستوریوم (Castoreum)

کاستوریوم نیز مانند گربه زباد آفریقایی است، با این تفاوت که از سگ آبی بالغ آمریکای شمالی و اروپا تهیه می‌شود. حیوات معمولا از این مواد برای تعیین کردن قلمرو خود استفاده می‌کنند. مشک این حیوانات در عطرسازی برای نت‌های پایه و به‌ عنوان بوی چرم ماشین جدید استفاده می‌شوند.

عنبر سائل (Ambergris)

عنبر سائل یک ماده جامد، مومی و خاکستری رنگ است، که از طریق سیستم گوارشی نهنگ عنبر تهیه می‌شود. عنبر سائل از ترشحات صفراوی سیستم گوارشی نهنگ عنبر تهیه می‌شود و بر روی دریا یا در کنار سواحل مشاهده می‌شود. گاهی اوقات نیز این ماده در شکم وال‌ها یافت می‌شود. وال‌ها این مواد و توده‌ها را به بیرون استفراغ می‌کنند، در صورتیکه این توده‌ها وارد روده حیوان شوند، در آن‌جا تبدیل به عنبر سائل می‌شود. تبدیل این توده‌ها به عنبر سائل از چند ماه تا چند سال می‌تواند طول بکشد. عنبر سائل که به تازگی تولید شده باشد به رنگ سیاه است و دارای رایحه نامطبوع دریایی و مدفوعی می‌باشد.

این ماده بد بو زمانی که مدت زیادی بر روی آب غوطه‌ور بماند، طی فرآیند اکسید شدن، به تدریج سفت و سخت می‌شود. این ماده به تدریج به رنگ خاکستری در می‌آید و بوی شیرین، خاکی، دریایی و انیمالیک پیدا می‌کند. این رایحه در نت پایه و به عنوان ماده‌ای برای ایجاد ماندگاری در عطرها استفاده می‌شود. عنبر سائل امروزه به طور گسترده با ماده مصنوعی آمبروکسان جایگزین شده است. عنبر سائل یکی از منبع حیوانی است که برای تهیه آن نیازی به کشتن حیوان نیست و بدون هیچ‌گونه آسیبی به بدن حیوان به دست می‌آید.

شانه عسل

موم زنبور عسل یکی از نادرترین مواردی است که در صنعت عطرسازی از آن استفاده می‌شود و با نام فرانسوی Absolute Cire d’Abeille شناخته شده است. آنچه که از شانه عسل در عطرسازی استفاده می‌شود، عصاره‌ای از کندو عسل است که تمام موم‌های آن جدا شده باشد. موم زنبور عسل نیز مانند عنبر سائل بدون آسیب رساندن به حیوان تهیه می‌شود و بوی شیرین و تسکین دهنده‌ای دارد.

هایرسیوم (Hyraceum)

هایرسیوم با نام سنگ آفریقایی شناخته می‌شود. این ماده از مدفوع و فضولات سنگ شده خرگوش کوهی تهیه می‌شود. این خرگوش در آفریقا و خاورمیانه زندگی می‌کند. رایحه هایرسیوم ترکیبی است از رایحه مشک، کاستوریوم، سیوت، تنباکو و آگاروود.

منابع طبیعی

منابع طبیعی یکی دیگر از منابع تهیه عطرها است که به صورت طبیعی تهیه می‌شود. این منابع شامل گلسنگ‌ها و جلبک‌های دریایی می‌باشد.

گلسنگ

رایحه منحصر به فرد گلسنگ باعث شده است تا از قرن‌ها پیش در صنایع آرایشی و عطرسازی استفاده شوند. گلسنگ‌های متعارفی که در صنعت عطرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل اوکمس (oakmoss) و تریمس (treemoss) هستند. از نکات هائز اهمیت گلسنگ در عطرسازی، محلی است که گلسنگ در آن رشد کرده باشد. محل رشد گلسنگ در نوع رایحه آن موثر است، به خصوص اگر گلسنگ روی چوب درختان رشد کرده باشد.

جلبک دریایی

از تقطیر جلبک‌های دریایی، گاهی به ‌عنوان روغن و اسانس در عطرسازی استفاده می‌شود. جلبکی از نوع Fucus vesiculosus که به طور معمول به آن bladder wrack هم گفته می‌شود، برای این کار استفاده می‌شود. جلبک‌ها به علت هزینه‌ زیاد در تولید و قدرت بویایی پایین، به ندرت در ساخت عطر و ادکلن مورد استفاده قرار می‌گیرند، و به جای آن‌ها از مواد مصنوعی موجود در بازار استفاده می‌شود.

منابع مصنوعی

بسیاری از عطرهای مدرن و امروزی از مواد معطر مصنوعی ساخته می‌شوند. بسیاری از رایحه‌هایی که در طبیعیت یافت نمی‌شوند را می‌توان از طریق فرآیندهای مصنوعی تهیه کرد. به عنوان مثال کالون (calone) که یک ترکیب مصنوعی است، بویی ازونی، تازه و براق دارد و به طور گسترده در ساخت عطرهای جدید کاربرد دارد. معمولا منابع مصنوعی جایگزین مواد طبیعی می‌شوند که به راحتی نمی‌توان آن‌ها را از طبیعت به دست آورد.

به طور مثال بوی ارکیده یا اسید سالیسیلیک، مستقیما از خود گیاه گرفته نمی‌شود، بلکه به طور مصنوعی و به گونه‌ای ساخته می‌شود که بویی مانند ارکیده‌های مختلف داشته باشد. یکی دیگر از گروه‌هایی که با روش‌های مصنوعی ساخته می‌شود، مشک سفید است. این ماده در عطرهای تجاری به عنوان پس زمینه خنثی، در نت میانی عطر استفاه می‌شود. همچنین این مشک به مقدار زیاد در پودرهای لباسشویی به کار برده می‌شود. این مشک باعث افزایش ماندگاری بوی تمیزی، برای مدت زمان طولانی در لباس‌های شسته شده می‌شود.